1924 ANAYASASI
T. Düstur, Cilt 26, s.170
Resmi Gazete 15/1/1945-5905
Kanun No Kanun Tarihi
4695 10/1/1945
BİRİNCİ BÖLÜM
Esas Hükümler
Madde 1- Türkiye Devleti Bir Cumhuriyettir.
Madde 2- Türkiye Devleti Cumhuriyetçi,
Milliyetçi, Halkçı, Devletçi Layk ve Devrimcidir. Devlet dili Türkçedir.
Başkent Ankara’dır. (**)
Madde 3- Egemenlik kayıtsız şartsız Milletindir.
Madde 4- Türk milletini ancak Türkiye Büyük
Millet Meclisi temsil eder ve Millet adına egemenlik hakkını yalnız o kullanır.
Madde 5- Yasama yetkisi ve yürütme erki Büyük
Millet Meclisinde belirir ve onda toplanır.
Madde 6- Meclis, yasama yetkisini kendi
kullanır.
Madde 7- Meclis, yürütme yetkisini kendi seçtiği
Cumhurbaşkanı ve onun tayin edeceği Bakanlar Kurulu eliyle kullanır.
Meclis, Hükûmeti her vakit denetleyebilir ve
düşürebilir.
Madde 8- Yargı hakkı, millet adına usul ve
kanuna göre bağımsız mahkemeler tarafından kullanılır.
--------------------------------------------------------------------------------
(*) 20/4/1340 tarih ve 491 sayılı Teşkilatı
Esasiye Kanununun, 10/1/1945 tarih ve 4695 sayılı Kanunla, mana ve kavramda bir
değişiklik yapılmaksızın Türkçeleştirilmiş şeklidir.
(**) Maddenin ilk şekli:
“Türkiye Devletinin dini, dinî İslâmdır: Resmi
dili Türkçedir; makkarı Ankara şehridir.”
Maddenin 1222 sayılı kanunla değişik şekli:
“Türkiye Devletinin resmi dili Türkçedir;
makkarı Ankara şehridir.”
--------------------------------------------------------------------------------
İKİNCİ BÖLÜM
Yasama Görevi
Madde 9- Türkiye Büyük Millet Meclisi, özel
kanuna göre millet tarafından seçilmiş milletvekillerinden kurulur.
Madde 10- Milletvekili seçmek, yirmi iki yaşını
bitiren kadın, erkek her Türk’ün hakkıdır. (*)
Madde 11- Otuz yaşını bitiren kadın, erkek her
Türk milletvekili seçilebilir. (**)
Madde 12- Yabancı Devlet resmi hizmetinde
bulunanlar terhipli cezaları gerektiren suçlardan veya hırsızlık, sahtecilik,
dolandırıcılık, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas suçlarından biriyle hüküm
giymiş olanlar, kısıtlılar, yabancı Devlet uyrukluğunu ileri sürenler kamu
hizmetlerinden yasaklılar, Türkçe okuyup yazma bilmiyenler milletvekili
seçilemezler.
Madde 13- Büyük Millet Meclisinin seçimi dört
yılda bir yapılır.
Süresi biten milletvekilleri tekrar
seçilebilirler.
Eski Meclis, yeni Meclisin toplanmasına kadar
devam eder.
Yeni seçim yapılmasına imkân görülmezse,
toplanma dönemi bir yıl daha uzatılabilir.
Her milletvekili, yalnız kendini seçen çevrenin
değil, bütün milletin vekilidir.
Madde 14- Büyük Millet Meclisi, her yıl kasım
ayı başında çağrısız toplanır.
Meclis, üyelerinin memleket içinde dolaşmaları,
inceleme yapmaları, denetleme vazifelerine hazırlanmaları ve dinlenmeleri için
çalışmasına yılda altı aydan fazla ara veremez.
Madde 15- Kanun teklif etmek hakkı, Meclis
üyelerinin ve Bakanlar Kurulunundur.
Madde 16- Milletvekilleri Meclise
katıldıklarında şöyle andiçerler.(***)
“Namusum üzerine söz veririm ki:
Vatanın ve milletin mutluluğuna, esenliğine,
milletin kayıtsız şartsız eğemenliğine aykırı bir amaç gütmiyeceğim ve
Cumhuriyet esaslarına bağlılıktan ayrılmıyacağım.”
--------------------------------------------------------------------------------
(*) Maddenin ilk şekli:
“Onsekiz yaşını ikmal eden her erkek Türk
mebusan intihabına iştirak etmek hakkını haizdir.”
(**) Maddenin ilk şekli:
“ otuz yaşını ikmal eden her erkek Türk, mebus
intihap edilmek salahiyetini haizdir.”
(***) Maddenin ilk şekli:
“ Mebuslar Meclise iltihak ettiklerinde şu
şekilde tahlif olunurlar;
(Vatan ve milletin saadet ve selametine ve
milletin bilâ kaydu şart hakimiyetine mugayir bir gaye takip etmiyeceğime ve
Cumhuriyet esaslarına sadakatten ayrılmayacağıma “Vallahi”).”
--------------------------------------------------------------------------------
Madde 17- Bir milletvekili ne Meclis içindeki
oy, düşünce ve demeçlerinden ne de Meclisteki oy, düşünce ve demeçlerini Meclis
dışında söylemek ve açığa vurmaktan sorumlu değildir. Seçiminden gerek önce ve
gerek sonra üstüne suç atılan bir milletvekili Kamutayın kararı olmadıkça sanık
olarak sorgulanamaz, tutulamaz ve yargılanamaz. Cinayetten suçüstü yakalanma
hali bu hükmün dışındadır. Ancak bu halde yetkili makam bunu hemen Meclise
bildirmek ödevindedir. Seçiminden önce veya sonra bir milletvekili hakkında
verilmiş bir ceza hükmünün yerine getirilmesi milletvekilliği süresinin sonuna
bırakılır. Milletvekilliği süresi içinde zamanaşımı yürümez.
Madde 18- Milletvekillerinin yıllık ödenekleri
özel kanunla gösterilir.
Madde 19- Araverme sırasında Cumhurbaşkanı veya
Meclis Başkanı gerekli görürse meclisi toplanmıya çağırabilir. Üyelerden beşte
birinin istemesi üzerine de Meclis Başkanı Meclisi toplanmıya çağırır.
Madde 20- Meclis görüşmeleri herkese açıktır ve
olduğu gibi yayılır.
Fakat Meclis, İçtüzük hükümlerine uygun olarak
kapalı oturumlar dahi yapabilir. Kapalı oturumlardaki görüşmeleri yaymak
Meclisin kararına bağlıdır.
Madde 21- Meclis görüşmelerini İç tüzük
hükümlerine göre yapar.
Madde 22- Soru, gensoru ve Meclis soruşturması Meclisin
yetkilerinden olup bunların nasıl yapılacağı İç tüzükte gösterilir.
Madde 23- Milletvekilliği ile Hükûmet memurluğu
bir kişide birleşemez.
Madde 24- Türkiye Büyük Millet Meclisi kamutayı
her kasım ayı başında kendine bir yıl için bir başkan, üç Başkan vekili seçer.
Madde 25- Seçim dönemi bitmeden Meclis,
üyelerinin tam sayısının saltçokluğu ile seçim yenilemeğe karar verirse, yeni
toplanan Meclisin seçim dönemi kasım ayından başlar.
Kasımdan önceki toplantı, olağanüstü toplantı
sayılır.
Madde 26- Kanun koymak, kanunlarda değişiklik
yapmak, kanunları yorumlamak, kanunları kaldırmak, Devletlerle sözleşme,
andlaşma ve barış yapmak, harb ilan etmek, Devletin bütçe ve kesin hesap
kanunlarını incelemek ve onamak, para basmak, tekelli ve akçalı yüklenme
sözleşmelerini ve imtiyazları onamak ve bozmak, genel ve özel af ilan etmek,
cezaları hafifletmek ve değiştirmek, kanun soruşturmalarını ve kanun cezalarını
ertelemek, mahkemelerden çıkıp kesinleşen ölüm cezası hükümlerini yerine
getirmek gibi görevleri Büyük Millet Meclisi ancak kendisi yapar. (*)
--------------------------------------------------------------------------------
(*) Maddenin ilk şekli:
“ Büyük Millet Meclisi ahkâmı şer’iyenin
tenfizi, kavaninin vaz’ı tâdili, tefsiri, fesih ve ilgası, devletlerle
mukavele, muahede ve sulh akti, harp ilanı, muvazenei umumiyei maliye ve
Devletin umum hesabı kati kanunlarının tetkik ve tasdiki, meskukat darbı,
inhisar ve mali taahhüdü mutazammın mukavelat ve imtiyazatın tasdik ve feshi,
umumi ve hususi af ilanı, cezaların tahfif veya tahvili, tahkikat ve mücazatı
kanuniyetinin tecili, mahkemelerden sadır olup katiyet kesbetmiş olan idam
hükümlerin infazı gibi vezaifi bizzat kendi ifa eder.”
--------------------------------------------------------------------------------
Madde 27- Bir milletvekilinin vatan hayınlığı ve
milletvekilliği sırasında yiyicilik suçlarından biriyle sanık olduğuna Türkiye
Büyük Millet Meclisi Kamutayı hazır üyelerinin üte iki oy çokluğu ile karar
verilir yahut on ikinci maddede yazılı suçlardan biriyle hüküm giyer ve bu da
kesinleşirse milletvekilliği sıfatı kalkar.
Madde 28- Çekilme, kanun hükümleri gereğince
kısıtlanma, özürsüz ve izinsiz iki ay Meclise devamsızlık yahut memurluk kabul
etme hallerinde milletvekilliği düşer.
Madde 29- Ölen yahut yukardaki maddeler
gereğince milletvekilliği sıfatı kalkan veya düşen milletvekilinin yerine bir
başkası seçilir.
Madde 30- Büyük Millet Meclisi kendi kolluk
işlerini Başkanı elile düzenler ve yürütür.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Yürütme Görevi
Madde 31- Türkiye Cumhurbaşkanı, Büyük Millet
Meclisi kamutayı tarafından ve kendi üyeleri arasından bir seçim dönemi için
seçilir. Cumhurbaşkanlığı görevi, yeni Cumhurbaşkanının seçimine kadar sürer.
Yeniden seçilmek olur.
Madde 32- Cumhurbaşkanı, Devletin başıdır. Bu
sıfatla törenli oturumlarda Meclise ve gerekli gördükçe bakanlar kuruluna
Başkanlık eder ve Cumhurbaşkanı kaldıkça Meclis tartışma ve görüşmelerine
katılamaz ve oy veremez.
Madde 33- Cumhurbaşkanı, hastalık ve memleket
dışı yolculuk gibi bir sebeple görevini yapamaz veya ölüm, çekilme ve başka
sebeple Cumhurbaşkanlığı açık kalırsa Büyük Millet Meclisi Başkanı vekil olarak
Cumhurbaşkanlığı görevini yapar.
Madde34- Cumhurbaşkanlığı boş kaldığında Meclis
toplanıksa Cumhurbaşkanını hemen seçer.
Meclis toplanık değilse Başkanı tarafından hemen
toplanmaya çağrılarak Cumhurbaşkanı seçilir. Meclisin seçim dönemi sona ermiş
veya seçimin yenilenmesine karar verilmiş olursa Cumhurbaşkanını gelecek Meclis
seçer.
Madde 35- Cumhurbaşkanı, Meclisin kabul ettiği
kanunları on gün içinde ilan eder.
Cumhurbaşkanı, uygun bulmadığı kanunları bir
daha görüşülmek üzere gene on gün içinde gerekçesi ile birlikte Meclise geri
verir. Anayasa ile Bütçe kanunu bu hüküm dışındadır.
Meclis geri verilen kanunu gene kabul ederse
Cumhurbaşkanı onu ilan etmek ödevindedir.
Madde 36- Cumhurbaşkanı her yıl Kasım ayında
hükümetin geçen yıldaki çalışmaları ve giren yıl içinde alınması uygun görülen
tedbirler hakkında bir söylev verir. Yahut söylevini Başbakana okutur.
Madde 37- Cumhurbaşkanı, yabancı devletler
yanında Türkiye Cumhuriyetinin siyasi temsilcilerini tayin eder ve yabancı
devletlerin siyasi temsilcilerini kabul eder.
Madde 38- Cumhurbaşkanı, seçiminden hemen sonra
Meclis önünde şöyle andiçer:(*)
“Namusum üzerine söz veririm ki:
Cumhurbaşkanı olarak, Cumhuriyet kanunlarını,
milletin egemenlik esaslarını sayacağım;
Ve bunları müdafaa edeceğim;
Türk milletinin mutluluğuna bütün bağlılığımla,
bütün kuvvetimle çalışacağım;
Türk Devletine yönelecek her tehlikeyi en son şiddetle
önleyeceğim;
Türkiye’nin şanını, şerefini koruyup yükseltmek,
üstüme aldığım görevin isterlerini yerine getirmek için olanca varlığımla
çalışmaktan asla ayrılmıyacağım.”
Madde 39- Cumhurbaşkanının çıkaracağı bütün
kararlar Başbakan ile birlikte ilgili Bakan tarafından imzalanır.
Madde 40- Başkomutanlık, Türkiye Büyük Millet
Meclisinin yüce varlığından ayrılmaz ve Cumhurbaşkanı tarafından temsil olunur.
Harb kuvvetlerinin komutası barışta özel kanuna göre Genel kurmay Başkanlığına
ve seferde Bakanlar Kurulunun teklifi üzerine Cumhurbaşkanı tarafından tayin
edilecek kimseye verilir.
Madde 41- Cumhurbaşkanı, vatan hayınlığı halinde
Büyük Millet meclisine karşı sorumludur. Cumhurbaşkanının çıkaracağı bütün
kararlardan doğacak sorumlar 39 uncu madde gereğince bu kararı imzalayan
Başbakanın ve ilgili bakanındır.
Cumhurbaşkanının özlük işlerinden dolayı
sorumlanması gerekirse Anayasanın milletvekilliği dokunulmazlığı ile ilgili 17
nci maddesi hükümlerine uyulur.
Madde 42- Cumhurbaşkanı, Hükümetin teklifi
üzerine, daimi malulluk veya kocama gibi özlük sebeplerden dolayı belli
kimselerin cezalarını kaldırabilir veya hafifletebilir.
Cumhurbaşkanı, Büyük Millet Meclisi tarafından
sanıklanarak hüküm giyen bakanlar hakkında bu yetkiyi kullanamaz.
Madde 43- Cumhurbaşkanının ödeneği özel kanunla
gösterilir.
Madde 44- Başbakan, Cumhurbaşkanınca Meclis
üyeleri arasından tayin olunur.
Öteki bakanlar Başbakanca meclis üyeleri
arasından seçilip tamamı Cumhurbaşkanı tarafından onandıktan sonra Meclise
sunulur.
Meclis toplanık değilse sunma işi Meclisin
toplanmasına bırakılır.
--------------------------------------------------------------------------------
(*) Maddenin ilk şekli:
“ Reisicumhur intihabı akabinde ve Meclis
huzurunda şu suretle yemin eder:
(Reisicumhur sıfatı ile Cumhuriyetin kanunlarına
ve hakimiyeti milliye esaslarına riayet ve bunları müdafaa, Türk Milletinin
saadetine sadıkane ve bütün kuvvetimle sarfı mesai, Türk devletine teveccüh
edecek her tehlikeyi kemali şiddetle men Türkiye’nin şan ve şerefini vikaye ve
ilaya ve deruhde ettiğim vazifenin icabatına hasrınefs etmekten ayrılmıyacağıma
“Vallahi”)”.
--------------------------------------------------------------------------------
Hükûmet, tutacağı yolu ve siyasi görüşünü en geç
bir hafta içinde Meclise bildirir ve ondan güven ister. (*)
Madde 45- Bakanlar, Başbakanın reisliği altında
(Bakanlar Kurulu)’nu meydana getirir.
Madde 46- Bakanlar Kurulu, Hükümetin genel
politikasından birlikte sorumludur.
Bakanların her biri kendi yetkisi içindeki
işlerden ve emri altındakilerin eylem ve işlemlerinden ve politikasının genel
gidişinden tekbaşına sorumludur.
Madde 47- Bakanların görev ve sorumları özel
kanunla gösterilir. (**)
Madde 48- Bakanlıkların kuruluşu özel kanuna
bağlıdır. (***)
Madde 49- İzinli veya herhangi bir sebeble
özürlü olan bir Bakana, Bakanlar Kurulu üyelerinden bir başkası geçici olarak
vekillik eder. Ancak bir Bakan birden fazlasına vekillik edemez. (****)
Madde 50- Bakanlardan birinin Yücedivana
yollanması hakkında Türkiye Büyük Millet Meclisince verilen karar, kendisini
Bakanlıktan da düşürür. (*****)
--------------------------------------------------------------------------------
(*) Maddenin ilk şekli:
“ Başvekil, Reisicumhur canibinden ve Meclis
azası meyanından tayin olunur. Sair vekiller Başvekil tarafından, Meclis azası
arasından intihap olunarak heyeti umumiyesi reisicumhurun tasdiki ile Meclise
arzolunur. Meclis müctemi değilse arz keyfiyeti meclisin içtimaına talik
olunur.
Hükümet hattı hareket ve siyasi noktai nazarını
azami bir hafta zarfında Meclise bildirir ve itimat talep eder”
Maddenin 3115 sayılı kanunla değişiklik şekli:
“Başvekil, Reisicumhur canibinden ve Meclis
azası meyanından tayin olunur. Sair vekiller Başvekil tarafından Meclis azası
arasından intihap olunarak heyeti umumiyesi Reisicumhurun tasdiki ile Meclise
arz olunur.
Meclis müçtemi değilse arz keyfiyeti Meclisin
içtimaına talik olunur. Hükûmet hattı hareket ve siyasi noktai nazarını azami
bir hafta zarfında Meclise bildirir ve itimat talep eder.
Siyasi müsteşarları Başvekil, Meclis azası
arasından geçerek Reisicumhurun tasdikine arz eder.
(**) Maddenin ilk şekli:
“ Vekillerin vazife ve mesuliyetleri kanunu
mahsus ile tayin olunur.”
Maddenin 3115 sayılı kanunla değişik şekli:
“Vekillerin ve siyasi müsteşarların vazife ve
mesuliyetleri mahsus kanunla tayin olunur”
(***) Maddenin ilk şekli:
“Vekillerin adedi kanunla tayin olunur.”
(****) Maddenin ilk şekli:
“ Mezun veyahut herhangi bir sebeple mazur olan
bir Vekile, İcra Vekilleri Heyeti azasından bir diğeri muvakkaten niyabet eder.
Ancak bir Vekil bir Vekaletten fazlasına niyabet edemez.
Maddenin 3115 sayılı kanunla muaddel şekli:
“Mezun ve herhangi bir sebeple mazur olan bir
vekile İcra Vekilleri Heyeti azasından bir diğeri veya siyasi müsteşarlardan
biri muvakkaten niyabet eder. Ancak bir vekil veya bir siyasi müsteşar bir
vekaletten fazlasına niyabet edemez.
Siyasi müsteşarın vekile niyabeti halinde
kararnamesi Meclise arz olunur.”
(*****) Maddenin ilk şekli:
“Türkiye Büyük Millet Meclisince İcra
Vekillerinden birinin Divanı Aliye sevkine dair verilen karar Vekaletten
sukutunu dahi mutazammındır.”
Maddenin 3115 sayılı kanunla değişik şekli:
“İcra Vekillerinden veya siyasi müsteşarlardan
birinin Divanı Âliye sevkine dair Türkiye Büyük Milet Meclisince verilen karar
vekalet veya müsteşarlıktan sukutu dahi mutazammındır.”
--------------------------------------------------------------------------------
Madde 51- İdare davalarına bakmak ve idare
uyuşmazlıklarını çözmek, Hükumetçe hazırlanarak kendine verilecek kanun
tasarıları ve imtiyaz sözleşme ve şartlaşmaları üzerine düşünüşünü bildirmek,
gerek kendi özel kanunu ve gerek başka kanunlarla gösterilen görevleri yapmak
üzere bir Danıştay kurulur. Danıştay başkanları ve üyeleri, daha önce önemli
görevlerde bulunmuş, uzmanlıkları, bilgileri ve görgüleriyle belirgin kimseler
arasından Büyük Millet Meclisince seçilir.
Madde 52- Bakanlar kurulu, kanunların
uygulanışlarını göstermek yahut kanunun emrettiği işleri belirtmek üzere içinde
yeni hükümler bulunmamak ve Danıştayın incelemesinden geçirilmek şartıyle
tüzükler çıkarır.
Tüzükler Cumhurbaşkanının imzası ve ilaniyle
yürürlüğe girer.
Tüzüklerin kanunlara aykırılığı ileri sürüldükte
bunun çözüm yeri Türkiye Büyük Millet Meclisidir.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Yargı Erki
Madde 53- Mahkemelerin kuruluşu, görev ve
yetkileri kanunla gösterilir.
Madde 54- Yargıçlar, bütün davaların
görülmesinde ve hükmünde bağımsızdırlar ve bu işlerine hiçbir türlü
karışılamaz. Ancak kanun hükmüne bağlıdırlar.
Mahkemelerin kararlarını Türkiye Büyük Millet
Meclisi ve Bakanlar Kurulu hiçbir türlü değiştiremezler, başkalayamazlar,
geciktiremezler ve hükümlerinin yerine getirilmesine engel olamazlar.
Madde 55- Yargıçlar, kanunda gösterilen usuller
ve haller dışında görevlerinden çıkarılamazlar.
Madde 56- Yargıçların nitelikleri, hakları,
görevleri, aylık ve ödenekleri, nasıl tayin olunacakları ve görevlerinden nasıl
çıkarılacakları özel kanunla gösterilir.
Madde 57- Yargıçlar, kanunla gösterilenlerden
başka genel veya özel hiçbir görev alamazlar.
Madde 58- Mahkemelerde yargılamalar herkese
açıktır.
Yalnız yargılama usulü kanunları gereğince bir
yargılamanın kapalı olmasına mahkeme karar verebilir.
Madde 59- Herkes mahkeme önünde haklarını
korumak için gerekli gördüğü yasalı araçları kullanmakta serbesttir.
Madde 60- Hiçbir mahkeme görev ve yetkisi
içindeki davalara bakmazlık edemez. Görev ve yetki dışında olan davalar ancak
bir kararla reddolunur.
Yücedivan
Madde 61- Bakanları, Danıştay ve Yargıtay
başkanları ve üyelerini ve Cumhuriyet Başsavcısını görevlerinden doğacak
işlerden dolayı yargılamak için Yücedivan kurulur. (*)
Madde 62- Yücedivan üyeliği için, on biri
Yargıtay, onu Danıştay başkanları ve üyeleri arasından ve kendi Genelkurulları
tarafından gerekli görüldükte gizli oyla, yirmi bir kişi seçilir.
Bunlar gizli oy ve salt çoğunlukla içlerinden
birini Başkan ve birini Başkan vekili seçerler.
Madde 63- Yücedivan bir Başkan ve on dört üye
ile kurulur ve kararlarını salt çoğunlukla verir.
Geri kalan altı kişi gerektiğinde kurulun
eksiğini tamamlamak için yedek üye durumundadır.
Bu yedek üyeleri, üçü Yargıtay, üçü Danıştay’dan
seçilmiş üyeler arasında olmak üzere adçekme ile ayrılır.
Başkanlığa ve başkan vekilliğine seçilenler bu
adçekmeye girmezler.
Madde 64- Yücedivanın savcılık görevi,
Başsavcılık tarafından görülür.
Madde 65- Yücedivanın kararları kesindir.
Madde 66- Yücedivan kanunlara göre yargılar ve
hüküm verir.
Madde 67- Yücedivan gerekli görüldüğünde Türkiye
Büyük Millet Meclisi karariyle kurulur.
BEŞİNCİ BÖLÜM
Türklerin Kamu Hakları
Madde 68- Her Türk hür doğar, hür yaşar.
Hürriyet, başkasına zarar vermiyecek her şeyi yapabilmektir.
Tabii haklardan olan hürriyetin herkes için
sınırı, başkalarının hürriyeti sınırıdır. Bu sınırı ancak kanun çizer.
Madde 69- Türkler kanun karşısında eşittirler ve
ayrıksız kanuna uymak ödevindedirler. Her türlü grup, sınıf, aile ve kişi
ayrıcalıkları kaldırılmıştır ve yasaktır.
--------------------------------------------------------------------------------
(*) Maddenin ilk şekli:
“Vazifelerinden münbais hususatta İcra
Vekilleriyle Şurayı Devlet ve Mahkemei Temyiz rüesa ve azasını ve
Başmüddeiumumiyi muhakeme etmek üzere bir (Divanı Âli) teşkil edilir.”
Maddenin 3155 sayılı kanunla değişik şekli:
“Vazifelerinden münbais hususatta İcra Vekilleri
ve siyasi müsteşarları ve Şurayı Devlet ve Temyiz Mahkemesi rüesası ve azasını
ve Cumhuriyet Başmüddeimumisini muhakeme etmek üzere bir (Divanı Ali) teşkil
edilir.”
--------------------------------------------------------------------------------
Madde 70- Kişi dokunulmazlığı, vicdan, düşünme,
söz, yayım, yolculuk, bağıt, çalışma, mülkedinme, malını ve hakkını kullanma,
toplanma, dernek kurma, ortaklık kurma hakları ve hürriyetleri Türklerin tabii
haklarındandır.
Madde 71- Cana, mala, ırza, konuta hiçbir türlü
dokunulamaz.
Madde 72- Kanunda yazılı hal ve şekillerden
başka türlü hiçbir kimse yakalanamaz ve tutulmaz.
Madde 73- İşkence, eziyet, zoralım ve angarya
yasaktır.
Madde 74- Kamu faydasına gerekli olduğu usulüne
göre anlaşılmadıkça ve özel kanunları gereğince değer pahası peşin verilmedikçe
hiç kimsenin malı ve mülkü kamulaştırılamaz.
Çiftçiyi toprak sahibi kılmak ve ormanları
devletleştirmek için alınacak toprak ve ormanların kamulaştırma karşılığı ve bu
karşılıkların ödenişi özel kanunlarla gösterilir.
Olağanüstü hallerde kanuna göre yükletilecek
para ve mal ve çalışma ödevleri dışında hiçbir kimse başka hiçbir şey yapmaya
ve vermeye zorlanamaz. (*)
Madde 75- Hiçbir kimse felsefi inanından, din ve
mezhebinden dolayı kınanamaz. Güvenliğe ve edep törelerine ve kanunlar
hükümlerine aykırı bulunmamak üzere her türlü din törenleri serbesttir. (**)
Madde 76- Kanunda yazılı usul ve haller dışında
kimsenin konutuna girilemez ve üstü aranamaz.
Madde 77- Basın, kanun çerçevesinde serbesttir
ve yayımından önce denetlenemez, yoklanamaz.
Madde 78- Seferberlik ve sıkıyönetim hallerinin
veyahut salgın hastalıklardan dolayı kanun gereğine alınacak tedbirlerin
gerektirdiği kısıntıların dışında yolculuk hiçbir kayıt altına alınamaz.
Madde 79- Bağıtların, çalışmaların, mülkedinme
ve hak ve mal kullanmanın, toplanmaların, derneklerin ve ortaklıkların
serbestlik sınırı kanunlarla çizilir.
Madde 80- Hükûmetin gözetimi ve denetlemesi
altında ve kanun çerçevesinde her türlü öğretim serbesttir.
--------------------------------------------------------------------------------
(*) Maddenin ilk şekli:
“Menafii umumiye için lüzumu usulen tahakkuk
etmedikçe ve kanunu mahsus mucibince değer pahası peşin verilmedikçe hiçbir
kimsenin malı istimval ve mülkü istimlak olunamaz.
Fevkalade ahvalde kanun mucibince tahmil
olunacak nakdi, ayni ve sayu amele müteallık mükellefiyetler müstesna olmak
üzere hiçbir kimse hiçbir fedakarlığa icbar edilemez.”
(**) Maddenin ilk şekli:
“Hiçbir kimse mensup olduğu, din, mezhep,
tarikat ve felsefi içtihadından dolayı muaheze edilemez. Asayiş, adabı
muaşereti umumiye ve kavanine mugayir olmamak üzere her türlü ayinler
serbesttir.”
--------------------------------------------------------------------------------
Madde 81- Postalara verilen kağıtlar, mektuplar
ve her türlü emanetler yetkili sorgu yargıcı veya yetkili mahkeme kararı olmadıkça
açılamaz ve telgraf ve telefonla haberleşmenin gizliliği bozulamaz.
Madde 82- Türkler gerek kendileri, gerek kamu
ile ilgili olarak kanunlara ve tüzüklere aykırı gördükleri hallerde yetkili
makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine tek başlarına veya toplu olarak
haber verebilir ve şikayette bulunabilirler. Haber veya şikayeti alan makam
kişi ile ilgili başvurmaların sonucunu dilekçiye yazılı olarak bildirmek
ödevindedir.
Madde 83- Hiç kimse kanunca bağlı olduğu
mahkemeden başka bir mahkemeye verilemez ve yollanamaz.
Madde 84- Vergi, Devletin genel giderleri için,
halkın pay vermesi demektir.
Bu esaslara aykırı olarak gerçek veya tüzel
kişiler tarafından veya onlar adına resimler, ondalık alınması ve başka
yüklemeler yapılması yasaktır.
Madde 85- Vergiler ancak kanunla salınır ve
alınır.
Devletçe, illerin özel idarelerince ve
belediyelerce alınagelmekte olan resimler ve yüklemeler, kanunları yapılıncaya
kadar alınabilir.
Madde 86- Harb halinde veya harbi gerektirecek
bir durum baş gösterdikte veya ayaklanma olduğunda yahut vatan ve Cumhuriyete
karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışma olduğunu gösterir kesin belirtiler
görüldükte Bakanlar Kurulu, süresi bir ayı aşmamak üzere yurdun bir kesiminde
veya her yerinde sıkıyönetim ilan edebilir ve bunu hemen Meclisin onamasına
sunar. Meclis sıkıyönetim süresini, gerekirse uzatabilir veya kısaltabilir.
Meclis toplanık değilse hemen toplanmaya çağrılır.
Sıkıyönetim süresi ancak Meclisin karariyle
uzatılabilir.
Sıkıyönetim, kişi ve konut dokunulmazlığının, basın,
gönderişme, dernek, ortaklık hürriyetlerinin geçici olarak kayıtlanması veya
durdurulması demektir.
Sıkıyönetim bölgesiyle bu bölgede hangi
hükümlerin uygulanacağı ve işlemlerin nasıl yürütüleceği harb halinde de
dokunulmazlığın ve diğer hürriyetlerin nasıl kayıtlanabileceği veya
durdurulacağı kanunla gösterilir.
Madde 87- Kadın, erkek bütün Türkler ilk
öğretimden geçmek ödevindedirler. İlk öğretim Devlet okullarında parasızdır.
Madde 88- Türkiye’de din ve ırk
ayırdedilmeksizin vatandaşlık bakımından herkese “Türk” denir.
Türkiye’de veya Türkiye dışında bir Türk babadan
gelen yahut Türkiye’de yerleşmiş bir yabancı babadan Türkiye’de dünyaya gelipte
memleket içinde oturan ve erginlik yaşına vardığında resmi olarak Türk
vatandaşlığını isteyen yahut Vatandaşlık Kanunu gereğince Türklüğe kabul olunan
herkes Türktür.
Türklük sıfatının kaybı kanunda yazılı hallerde
olur.
ALTINCI BÖLÜM
Türlü Maddeler
İller
Madde 89- Türkiye, coğrafya durumu ve ekonomi
ilişkileri bakımından illere, iller ilçelere, ilçeler bucaklara bölünmüştür ve
bucaklar da kasaba ve köylerden meydana gelir.
Madde 90- İllerle şehir, kasaba ve köyler
tüzelkişilik sahibidirler.
Madde 91- İllerin işleri, yetki genişliği ve
görev ayrımı esaslarına göre idare olunur.
Memurlar
Madde 92- Siyasi hakları olan her Türkün,
yeterliğine ve hakedişine göre, Devlet memuru olmak hakkıdır.
Madde 93- Bütün memurların nitelikleri, hakları,
görevleri, aylık ve ödenekleri, göreve alınmaları ve görevden çıkarılmaları,
yükselme ve ilerlemeleri özel kanunla gösterilir.
Madde 94- Kanuna aykırı işlerde üstün emrine
uymuş olmak memuru sorumdan kurtarmaz.
Maliye İşleri
Madde 95- Bütçe Kanunu tasarısı ve buna bağlı
bütçeler ve cetvellerle katma bütçeler Meclise bütçe yılı başından en az üç ay
önce sunulur. (*)
Madde 96- Devlete malları bütçe dışı harcanamaz.
Madde 97- Bütçe Kanununun geçerliği bir yıldır.
Madde 98- Kesinhesap kanunu, ilişkin olduğu yıl
bütçesinin hesap dönemi içinde elde edilen gelirle gene o yılki ödemelerin
gerçekleşmiş tutarını gösterir kanundur. Bunun şekli ve bölümleri Bütçe Kanunu
ile tam karşılıklı olacaktır.
Madde 99- Her yılın kesin hesap kanunu tasarısı
o yılın sonundan başlıyarak en geç ikinci yıl Kasım ayı başına kadar Büyük
Millet Meclisine sunulur.
Madde 100- Büyük Millet Meclisine bağlı ve
Devletin gelirlerini ve giderlerini özel kanuna göre denetlemekle görevli bir
Sayıştay kurulur.
Madde 101- Sayıştay, genel uygunluk bildirimini
ilişkin olduğu kesin hesap kanununun maliyece Büyük Millet Meclisine verilmesi
tarihinden başlıyarak en geç altı ay içinde Meclise sunar.
Anayasanın Dayanakları
Madde 102- Anayasada değişiklik yapılması
aşağıdaki şartlara bağlıdır:
Değişiklik teklifinin Meclis tam üyesinin en az
üçte biri tarafından imzalanması şarttır.
Değişiklikler ancak tam sayısının üçte iki oy
çokluğu ile kabul edilebilir.
Bu kanunun, Devlet şeklinin Cumhuriyet olduğu
hakkındaki birinci maddesinde değişiklik ve başkalama yapılması hiçbir türlü
teklif dahi edilemez.
--------------------------------------------------------------------------------
(*) Maddenin ilk şekli:
“Muvazenei Umumiye Kanunu müteallik olduğu senei
maliyenin duhulünde mevkii icraya konulabilmek için layihası ve merbutu
bütçeler ve cetveller nihayet Teşrinisani iptidasında Meclise takdim olunur.”
--------------------------------------------------------------------------------
Madde 103- Anayasanın hiçbir maddesi hiçbir
sebep ve bahane ile savsanamaz ve işlerlikten alakonamaz. Hiçbir kanun
Anayasaya aykırı olamaz.
Madde 104- 20 Nisan 1340 tarih ve 491 sayılı
Teşkilatı Esasiye Kanunu yerine manâ ve kavramda bir değişiklik yapılmaksızın
Türkçeleştirilmiş olan bu kanun konulmuştur.
Madde 105- Bu kanun yayım tarihinde yürürlüğe
girer.
Not:
Günümüze Kadar Anayasa 5 Değişikliğe uğramıştır